بخش دوم

تبر و تبرزین

تَبَر ابزاری است از آهن با دسته چوبی یا آهنی که با آن چوب را می‌شکافند و خرد می‌کنند

انسان چندین هزاره‌است که از تبر برای قطع درختان، خرد کردن و شکل دادن چوب، به عنوان جنگ‌افزار و ابزار نمادین در مراسم استفاده کرده‌است. تبرهای آغازین سری سنگی و دسته‌ای چوبی داشتند ولی پس از آن تبرهایی از جنس مس، برنج و آهن نیز ساخته‌شد. تبر نمونه‌ای از ماشین ساده است.

نوع کوچکتر تبر، تبرزین نام دارد که به عنوان زین‌افزار به پهلوی اسب بسته می‌شده‌است.در زبان فارسی واژه ناچَخ، (هم‌ریشه با ناشکه سانسکریت) به معنای نابودکننده، به‌کار رفته که به معنای نوعی تبر است.

در دوره پارینه‌سنگی نخستین، برای ساختن تبر، سنگ را طوری تراش می‌دادند که نوکِ آن تیز و سطح آن پهن شود. در دوره نوسنگی تبر دسته دار ساخته شد. غارنشینان دوره نوسنگی که آثارشان در تنگ پِدْبان در کوه‌های بختیاری دیده شده، از تبر سنگی استفاده می‌کرده‌اند.

به نوشته گزنفون (ح ۴۲۸ یا ۴۲۷- ح ۳۵۴ ق م) و استرابون (ح ۶۳ ق م - بعد از ۲۰ میلادی) تبر و تبرزین از جنگ افزارهای هخامنشیان بوده‌است. سکاهای ایرانی‌تبار از گونه‌ای تبر به نام ساگاریس استفاده می‌کردند.

تَبَرزین به تبرهای جنگی گفته می‌شود که در قدیم به پهلوی اسب بسته می‌شده و از آن در کارزار استفاده می‌کردند.

تبرزین از ابزارهای جنگی در دوره هخامنشیان بود و در روزگار ساسانیان، از جنگ‌افزار سواره‌نظام به‌شمار می‌آمد.

از سده سوم، در ایران و کشورهای عربی و آفریقای شمالی و اندلس، گروه‌های سواره‌نظام تبر و تبرزین را در حلقه چسبیده به زین یا «خُف» (نوعی چکمه بلند تا ساق) یا در غلاف می‌گذاشتند.

درویشان در دوره‌های بعد، تبر کوچکی به شکل تبرزین بر دوش می‌گذاشتند که به همین نام نامیده می‌شد.

گونه‌ای از تبرزین به نام ناچَخ نیز در جنگ‌ها به‌کار می‌رفت.